Türkiye’de Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Nadir Hayvanlar

Türkiye, zengin doğal yaşamı ve benzersiz ekosistemleri ile tanınan bir ülkedir. Ancak, birçok insanın farkında olmadığı nadir hayvan türleri, nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP), WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) ve Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) gibi önemli kuruluşların verilerine dayanarak, Türkiye’de nesli tehlike altında olan bazı önemli hayvan türlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• 1. Akdeniz Foku (Monachus monachus)
  Tehlike Derecesi (IUCN): Tehlike Altında (Endangered)
  Yaşadığı Yerler: Türkiye’nin Akdeniz ve Ege kıyılarındaki mağara ve kıyısal alanlar
  Tehditler: Kıyı yapılaşması, deniz kirliliği, istemsiz balıkçı ağlarına takılma

  Akdeniz foku, dünya genelinde en nadir fok türlerinden biri olarak kabul edilmektedir. WWF-Türkiye’ye göre, Anadolu kıyıları bu fokların önemli üreme alanlarından biridir. Ancak, artan turizm baskısı ve kıyıların betonlaşması, bu nadir türün doğal yaşam alanlarını ciddi şekilde tehlikeye atmaktadır.

• 2. Caretta caretta (İribaş Deniz Kaplumbağası) ve Chelonia mydas (Yeşil Deniz Kaplumbağası)
  Tehlike Derecesi (IUCN): İribaş Deniz Kaplumbağası Tehlike Altında (Vulnerable), Yeşil Deniz Kaplumbağası Tehlike Altında (Endangered)
  Yaşadığı Yerler: Akdeniz sahilleri (özellikle Mersin, Hatay, Antalya, Muğla kıyıları)
  Tehditler: Yumurtlama kumsallarının turizm ve yapılaşma nedeniyle bozulması, ışık kirliliği, balıkçı ağlarına takılma

  Her iki tür de Türkiye’nin güney sahillerinde yuva yapmaktadır. Tarım ve Orman Bakanlığı DKMP Genel Müdürlüğü verilerine göre, koruma çalışmalarına rağmen, kumsalların doğal yapısının bozulması ve kirlilik, bu deniz kaplumbağalarının üreme oranlarını ciddi biçimde etkilemektedir.

• 3. Kelaynak (Geronticus eremita)
  Tehlike Derecesi (IUCN): Tehlike Altında (Endangered)
  Yaşadığı Yerler: Türkiye’de ağırlıklı olarak Şanlıurfa/Birecik bölgesi
  Tehditler: Tarımsal ilaçlar, kaçak avcılık, iklim değişikliği

  Kelaynak, Türkiye’deki en simgesel kuş türlerinden biridir. Birecik’teki üretme istasyonlarında korunan bu kuşlar, göç rotalarındaki avcılık ve çevresel değişimlerden olumsuz etkilenmektedir. WWF-Türkiye raporları, bu türün popülasyonunun hâlâ kırılgan olduğunu göstermektedir.

• 4. Anadolu Parsı (Panthera pardus tulliana)
  Tehlike Derecesi (IUCN): Resmi kayıtlarda Kritik Tehlikede (Critically Endangered) olduğu düşünülmektedir
  Yaşadığı Yerler: Tarihsel olarak Anadolu’nun dağlık bölgeleri, özellikle Toroslar ve Doğu Anadolu
  Tehditler: Kaçak avcılık, yaşam alanlarının kaybı, besin zincirindeki bozulmalar

  Anadolu Parsı’nın Türkiye’deki varlığı, uzun yıllardır efsanelerle ve sınırlı kanıtlarla gündemde yer alıyor. Son dönemde fotokapanlar ve yerel halkın bildirimleriyle varlığına dair bazı işaretler tespit edilse de kesin popülasyon sayısı hâlâ bilinmemektedir.

• 5. Çizgili Sırtlan (Hyaena hyaena)
  Tehlike Derecesi (IUCN): Tehlike Altında (Near Threatened)
  Yaşadığı Yerler: Güney ve Güneydoğu Anadolu’nun dağlık ve kurak bölgeleri
  Tehditler: Kaçak avcılık, yanlış inanışlar (zararlı olduğu düşünülmesi), habitat kaybı

  Çizgili sırtlanlar, doğadaki leşleri temizleyerek ekosistemin dengesinin korunmasına katkıda bulunur. Ancak, halk arasında zararlı olduğu düşüncesi ve yanlış inançlar nedeniyle kaçak avcılığa maruz kalma riski taşımaktadırlar.

• 6. Alageyik (Dama dama dama)
  Tehlike Derecesi (IUCN): Bazı alt popülasyonlar Tehlike Altında
  Yaşadığı Yerler: Özel koruma alanları, özellikle Antalya/Düzlerçamı gibi bölgeler
  Tehditler: Yaşam alanı daralması, kaçak avcılık

  Türkiye’deki yerli alageyik popülasyonu oldukça sınırlı sayıda olup, genetik çeşitlilikleri düşüktür. Bu türü korumak amacıyla özel üretme sahaları ve av yasakları uygulanmaktadır.

  

• 7. Vaşak (Lynx lynx)
  Tehlike Derecesi (IUCN): Asgari Endişe (LC) dünya genelinde, ancak Türkiye popülasyonu yerel ölçekte hassas kabul edilmektedir
  Yaşadığı Yerler: Kuzey Anadolu ve Toroslar’ın yüksek rakımlı ormanlık alanları
  Tehditler: Habitat parçalanması, av yetersizliği, kaçak avcılık

  Uzmanlar, vaşakların orman ekosisteminde üst yırtıcı olarak kritik bir rol oynadığını vurgulamaktadır. Ancak, yaşam alanlarının bölünmesi nedeniyle Türkiye’deki varlıkları tehlike altındadır.

Uzmanlardan Uyarılar ve Çözüm Önerileri

Uzmanlar, bu türlerin korunması için habitatların yasal koruma altına alınmasının yanı sıra, bilinçli turizm ve toplumsal farkındalık çalışmalarının artırılması gerektiğini belirtmektedir. WWF-Türkiye ve DKMP, tür koruma projelerinde yerel halkın katılımının önemine dikkat çekmektedir. Ayrıca, kaçak avcılıkla mücadele, tarımsal ilaç kullanımının kontrolü ve iklim değişikliği ile ilgili önlemler de kritik faktörler arasında yer almaktadır.