Uzmanlar uyardı: Çocuklarda depresyon riskini artırıyor!

‘Günümüzde çocukların ekran başında geçirdiği mühlet giderek artarken, araştırmalar bu durumun bilişsel, lisan ve sosyal-duygusal gelişimleri üzerinde olumsuz tesirleri olduğunu ortaya koyuyor. Çocuk Nörolojisi Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Türkan Uygur Şahin, çocukların ekran kullanımında dikkat edilmesi gereken noktalar hakkında açıklamalarda bulundu.

‘ÇOCUKLARIN EKRAN KULLANIMI YAŞI 4 YAŞTAN 4 AYA İNDİ’

Günümüzde taşınabilir ve etkileşimli ekran medyası üzere yeni teknoloji eserlerinin küçük çocukların günlük hayatının modülü haline geldiğine dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Şahin, “Günümüz çocukları, taşınabilir medya ile zenginleştirilmiş ve daima değişen bir dijital ekosistemin içine doğmuş ‘dijital yerlilerdir. Çocukların sistemli medya ile etkileşime geçme yaşı 1970’te 4 yaş iken günümüzde 4 aya düşmüştür.

Farkındayız ki elektronik aygıtlar öğrenme, irtibat ve bilgi dağıtımında ihtilal yaratmıştır, lakin son araştırmalar ekranlı medya kullanımının uzun vadede çocukların sıhhati üzerinde önemli olumsuz tesirleri olabileceğini göstermekte ve bunu küresel ölçüde değerli bir halk sıhhati sorunu haline getirmektedir” diye konuştu.”

Ekran müddetinin bilişsel gelişim üzerindeki tesirlerinden bahseden Dr. Öğr. Üyesi Şahin, “Ekranlı medya aygıtları eğitim ve tahsili geliştirme potansiyeline sahiptir. Öte yandan, kimi çalışmalar ekranlı medya kullanımının yürütücü fonksiyonlar, sensorimotor gelişim ve akademik sonuçlar üzere bir dizi bilişsel alan üzerindeki olumsuz tesirlerini de ortaya koymuştur.

Multitasking (medyada çoklu vazife yapmanın) gençlerde yürütücü fonksiyonlar üzerinde, bilhassa de çalışma belleği, engelleme ve vazifeler ortasında geçiş yapma kapasitesi üzerinde olumsuz bir tesiri olduğu çalışmalarla desteklenmiştir. Sonuç olarak, ekran maruziyetinin çocuklarda bilişsel gelişim üzerinde dolaylı da olsa değerli tesirlerinin olduğu göz arkası edilemez” formunda konuştu.

‘DİL GELİŞİMİ VE OKUMA POTANSİYELİNİ NEGATİF ETKİLEYEBİLİR’

Ekran müddetinin lisan gelişimi sürecine değinen Dr. Öğr. Üyesi Şahin, şunları söyledi:

“Çocukluğun birinci yılları lisan hünerlerinin kazanılması için çok değerlidir. Çocuklar söz dağarcığı ve fonoloji de dâhil olmak üzere, lisanın çeşitli istikametlerini vakit içinde yetişkinlerle geliştirdiği etkileşimlerle geliştirirler. Ekran başında geçirilen müddetin çocuklar ve ebeveynleri ortasındaki etkileşimlerin ölçüsünü ve kalitesini azalttığı, bunun da çocuğun lisan marifetlerini uygulama ve geliştirme talihini azalttığı tarafında artan bir kaygı kelam mevzusudur.

Yetişkinler, çocukların bulunduğu ortamlarda art plandaki televizyonun tesirinin farkında olmalıdır. Çalışmalar, art planda televizyona daha fazla maruz kalmanın, 5 yaşın altındaki çocuklarda lisan kullanımı, yürütme fonksiyonu ve biliş üzerinde olumsuz tesirleri olabileceğini göstermiştir. Çok televizyon izleme, küçük yaşlarda lisan gelişimini ve okuma hünerlerini de potansiyel olarak etkileyebilir.”

‘UYGUN MÜDDETTE VE EBEVEYNLE BİRLİKTE OLMALI’

Ekran önünde geçirilen vaktin yaşına uygun ve uygun müddette ebeveyn ile birlikte olması durumunda çocuklarda söz edici sözcük, fonolojik ve genel lisan hünerleri ortasında olumlu alakayı gösteren çalışmalar da bulunduğunu işaret eden Dr. Öğr. Üyesi Şahin, “Araştırmalar günde 1 saatten az ekran izleyen çocuklarla karşılaştırıldığında, günde 2 yahut daha fazla saat ya da günde 3 yahut daha fazla saat ekran izleyen çocukların davranış sıkıntıları yaşama mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu ve söz dağarcıklarının daha zayıf olduğunu göstermiştir” dedi.

‘SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİMDEKİ RİSKLER’

Son yıllarda ekran mühleti kavramının dünyadaki çok çeşitli elektronik aygıtlarla daha karmaşık bir hal aldığına dikkat çeken Dr. Öğr. Şahin, “Çok küçük çocuklarda yapılan çalışmalar, ekran kullanımının ve maruziyetinin ruhsal refahın azalması için bağımsız bir risk faktörü olduğunu ve TV maruziyetinin vakit içinde duygusal tepkisellik, saldırganlık ve dışsallaştırıcı davranışlarla bağlı olduğunu göstermektedir” açıklamasında bulundu.

‘ŞİDDET İÇEREN İÇERİĞE DAİMA MARUZ KALMAK TEHLİKELİ’

Bilgisayar kullanımı ve görüntü oyunlarının tesirlerini de anlatan Dr. Öğr. Üyesi Şahin, “Çeşitli ekran tiplerinin tesirlerine bakıldığında, bilgisayar kullanımı ve görüntü oyunlarının daha şiddetli depresif belirtilerle ve anksiyeteyle irtibatlı olduğu gösterilmiştir. Uyku meseleleri, çok ekran mühleti, şiddet içeren ve süratli tempolu içeriğe maruz kalma, beyindeki dopamin ve ödül yollarını tetikler ve bunların tümü dikkat eksikliği/ hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile ilgili davranışlarla ilişkilendirilmiştir.

Şiddet içeren içeriğe erken ve daima maruz kalma, anti-sosyal davranışlarda bulunma mümkünlüğünü artırır. Bağımlılık yaratan ekran mühleti kullanımının psiko-nörolojik tesirleri ortasında toplumsal başa çıkma hünerlerinde azalma ve unsur bağımlılığına benzeyen hasret davranışlarının gelişimi yer almaktadır. Bağımlılık yapan dijital medya davranışına sahip bireylerde beyinde bilişsel denetim ve duygusal düzenleme ile ilgili yapısal değişiklikler gözlemlenmiştir” dedi.

‘EKRAN MÜHLETİNİ AZALTMAK MÜMKÜN’

Dr. Öğr. Üyesi Şahin, Amerikan Pediatri Akademisi’ne nazaran, ebeveynlerin ekran müddeti konusunda neler yapabileceğiyle ilgili şu bilgileri paylaştı:

“18 aydan küçük bebekler, telefon, tablet, TV seyretmemelidir. Bebekler sağlıklı gelişimleri için ebeveyn ve /veya bakım verenlerin bebekle daima etkileşim ve bağlantı içinde olması değerlidir. Bebeğin televizyon olan odada fazla vakit geçirmesinin bile oyun oynama ve etkileşim yeteneklerini olumsuz istikamette etkilediğini gösteren çalışmalar bulunmaktadır.

Bebek 2 yaşına geldiğinde, yanındaki yetişkinin de (anne-baba-bakıcı vb.) onunla birlikte izlemesi şartıyla etkileşimli bir oyundan söz, renk, sayı üzere birtakım şeyleri öğrenebilir. Burada kıymetli nokta ebeveynin de iştirakçi olmasıdır. 3 ila 5 yaş ortası çocukların saatlerce başında oturtulmaması koşuluyla TV gösterilerinden yararlanılabilir.

İyi tasarlanmış bir şov, çocuğun bilişsel yeteneklerini geliştirebilir, sözleri öğretmeye yardımcı olabilir ve toplumsal gelişimlerini etkileyebilir. Bilhassa yemekte telefon tablet vb. kullanımı pek çok çalışmada yeme bozukluğu ile alakalı bulunmuştur. Sofrada ya da yemek yedirmek için bu aygıtlar kullanılmamalıdır.”